Irakurtzeko zailtasunak: dislexia
Zer da, zertan datza?
Irakurtzeko zailtasunak dituen ikaskuntzaren garapenaren nahasmenduak zailtasun esanguratsuak eta iraunkorrak ditu irakurketarekin lotutako trebetasun akademikoak ikasteko, hala nola, hitzaren irakurketaren zehaztasuna, irakurketaren arintasuna eta irakurketaren ulermena. Kasu horietan, irakurketaren jarduna adin kronologikorako eta funtzionamendu intelektualerako espero zitekeena baino askoz txikiagoa da, eta ikasleen funtzionamendu akademikoa nabarmen hondatzen da.
Nahasmendu hori ez da gertatzen garapen intelektualaren gabeziagatik, desgaitasun sentsorialagatik (ikusmena edo entzumena), nahaste neurologikoagatik, hezkuntzarako prest ez egoteagatik, irakaskuntza akademikoko hizkuntza ez jakiteagatik edo zoritxar psikosozialagatik.
International Dyslexia Association, 2002, dislexia ikasteko zailtasun espezifiko gisa definitzen du, jatorri neurobiologikokoa, hitzen ezagutza zehatz eta jariakorrean zailtasunak, eta,ortografia- eta deskodetze-arazoak dituena. Zailtasun horiek osagai fonologikoan dagoen defizitaren ondorio dira.
Zer seinale edo adierazle ikus ditzakegu?
- Tiene dificultades en el procesamiento fonológico: confunde palabras similares, no segmenta palabras en sílabas, le cuesta reconocer si un fonema está en una palabra.
- Alfabetoa gogoratzeko zailtasunak ditu.
- Kosta egiten zaio fonemak (soinuak) eta grafemak lotzea.
- Zailtasunak ditu irakurritako informazioa ulertzeko.
- Irakurtzean akatsak egin ohi ditu: omisioak, gehikuntzak, ordezkapenak, txandakatzeak, behar ez den lekuan gelditzen da (hitz baten erdian).
- Irakurketa geldoa da eta asko kostatzen zaio.
- Oso urduri edo deseroso dago ozen irakurtzean.
- Saihesten ditu irakurri beharreko egoerak.
- Lerroen arteko jauziak egiten ditu konturatu gabe, eta maiz galtzen da.
Zer egin dezakegu ikasgelan ikasle hauei laguntzeko?
Deskodetzeko trebetasunak lantzea (hitzen irakurketa hobetzeko):
- Letrak identifikatzea (letra-pareen antzeko ezaugarriak eta desberdinak, letraz betetako orri baten gainean letra jakin bat bilatzea...).
- Bide sublexikoaren edo fonologikoaren garapena adin goiztiarretan.
- Hitzen segmentazioa (plastikozko edo egurrezko letrak erabiliz, hitzak osatzeko letrak elkartuz, hitzak letretan hautsiz).
- Fonema osagarrietan hitz egindako hitzen segmentazioa (segmentazio fonologikoa. Ezagutza fonologikoa).
- Letrak soinu bihurtzea. Grafema-fonema bihurtzeko arauak. Alfabetoaren ezagutza edo letren izenaren ezagutza modu isolatuan. Grafemaren eta fonemaren arteko harremana lantzea. Erabili oroitzapen-keinuak (Marc Monfort).
- Soinuak mihiztatzea. (Batu soinuak hitz globalean. Letra-multzoak aurkeztu, gero eta azkarrago irakur daitezen (silabak, hitzak eta seudopalabrak). Lehenik eta behin, ikasleak astiro eta akatsik gabe irakurri behar ditu.
- Zehaztasun lexikoa lantzea, antzeko hitzak alderatuz, hitzen barruan letrak bilatuz edo hitz multzo baten barruan hitz bat azkar hautatuz.
- Morfologia. Deklinabideen lan espezifikoa euskaraz.
- Luzera desberdineko hitzak (multisilabikoak) irakurtzeko entrenamendua. Hitzen zerrendak, hitzen irudikapen ortografikoak sendotzeko, ibilbide lexikoa hobetzeko eta, ondorioz, irakurtzeko abiaduran irabazteko. Haurrak hitzak behar bezala irakur ditzan zaintzea.
- Objektuen marrazkiak aldi berean aurkeztea, izen idatziarekin batera. Abiaduran eraginez joatea.
- Testuak irakurtzea, jariakortasuna eta prosodia hobetzeko. Lagundutako irakurketa-ariketak (ikasleari irakurketa hori gainbegiratzen eta hobetzen laguntzen dion pertsona bat, modelaketa, akatsen zuzenketa edo testuen irakurketa errepikatua erabiliz). Ozen irakurtzeko ariketa, ingurune pribatuetan.
Irakurmenarekin lotutako osagaiak lantzea:
- Sintaxia. Hainbat egitura sintaktiko lantzea, perpaus mota desberdinen (sinpleak eta konposatuak) esanahia lantzea. Irakaskuntza esplizitua, maila horretan zailtasunak ikusten badira..
- Semantika. Hiztegi zabala. Ikasgai bakoitzean hiztegi berria ikastea sustatzen duten jarduerak
- Testuen irakurketa: Testu laburrekin hasten da eta gero eta zailtasun eta hitz gehiago sortzen dira. Ulermena hobetzeko eskemak sortzea.
- Inferentziak egitea: inferentziak egin behar diren ekintzak testuan aurkitzea, eta falta den informazioa bere kabuz osatu behar duela azaltzea. Kontakizunak nola jarraitzen duen asmatzea.
Zer landu goi-mailetan?
Hitzen analisia:
- Hitz multisilabikoak irakurtzea eta estrategiak erabiltzea hitz ezezagunak irakurtzeko.
- Letra-patroien eta soinuen arteko loturak ezartzea eta ulermen hori hitzak irakurtzeko erabiltzea.
- Hitz ezezagunak silabatan banatzea irakurketan
- Hitzak aztertzeko estrategiak erabiltzea hitz zailak edo luzeak zati esanguratsuetan zatitzeko, hala nola, amaiera flexionalak, aurrizkiak, atzizkiak eta sustraiak.
Arintasuna:
- Hitzak zehaztasunez eta automatikoki deskodetu.
- Hitzak irakurtzeko entrenamendua, denbora kronometratuz.
- Hitzak esanahiaren arabera eta esaldien barruan taldekatu.
- Prosodiaz irakurri.
Hiztegia:
- Hitz berrien erregistroak, ikasleak ezagutzen ez dituenak.
- Hitzen esanahiaren kontzientzia sustatzea
- Hitz ezezagunen esanahia jakiteko teknikak erabiltzea, hiztegia zabaltzeko
- Hitzak modu inkrementalean ikastea, hitz berriekiko esposizio anitzen bidez.
- Edukiari buruzko aurretiazko ezagutza espezifikoak aktibatzea.
Ulermena:
- Norberaren ulermenaren aurrerapena monitorizatzea.
- Testuaren edukia aldez aurreko ezagutzarekin lotzea.
- Ideia nagusien identifikazioa errazten duten galderak erabiltzea.
- Irakurketaren aurretik, bitartean eta ondoren irakurmenerako estrategia eraginkor ugari erabiltzea: ideia nagusiak azpimarratzea, testuan gertatzen dena marrazki baten bidez irudikatzea, diagramak erabiltzea...
- Irakurketa-asmo bat ezartzea.
Metodologia
- Gaiekiko interesa eta jakin-mina sustatzea.
- Testuaren konplexutasuna eta hedadura egokitzea, esperientzia atsegingarria eta arrakastatsua areagotuz.
- Esplizituki, sistematikoki eta zuzenean irakastea ulermen-trebetasunetan.
- Irakurriaren ulermeneko praktikak egitea hainbat arlo eta testuingurutan.
- Motibazioa eta ikaskuntza autozuzendua sustatzea, eta tresnak eskaintzea irakurketa independentea eskatzen duten zereginei aurre egiteko gaitasuna handitzeko.
- Testuetan oinarritutako elkarlaneko ikaskuntzako praktikak eskaintzea, ikasleak askotariko testuetan elkarri eraginez.
- Zailtasun eta gai desberdinak dituzten testuekin lan egitea.
- Tresna teknologikoak erabiltzea.
- Etengabeko prestakuntza-ebaluazioak egitea, norberaren aurrerapena ezagutzeko (hori egunero egin daiteke modu informalean).
- Tutoretza pertsonalizatua.
- Irakurketa-lanetan denbora gehiago ematea.
- Jarduera horietan egunero zenbat denbora ematen den zehaztea.
Ebaluazioa
Ebaluazioa, jarraitua, testuinguruzkoa, sistematikoa eta integrala izan behar du. Saihestu egin behar da azterketa bateko notak pisu guztia izatea. Ildo horretan, agenda, portfolio-karpeta, eskema kontzeptualak eta antzeko baliabideak ikaskuntza-denboraren kudeaketan eta ebaluazioan laguntzen dute.
Ebaluazio-mota askotarikoak eta osagarriak erabil daitezke, beti gure ikaslearen ezaugarrietara egokituz:
- Zeregina ikaslearen ikaskuntza-prozesuaren informatzailetzat hartu.
- Zereginak egunero egitea eta adostutako epeetan entregatzen dituela baloratu..
- Ahaleginari garrantzia eman
- Helburuen lorpena baloratzea, proiektuak, lanak, eskemak, kontzeptu-mapak, laburpenak... eginez Proiektuaren edo lanaren ebaluazio-irizpideei buruzko errubrika bat aurreratu.
- Landutako kontzeptuei buruzko galdetegi laburrak eta maiztasunez egin.
- Lanen aurkezpen onaren ereduei buruzko informazioa aurreratzea: jarraitu beharreko eskema, letra-mota, formatua…
- Proiektuaren edo lanaren ebaluazio-irizpideei buruzko errubrika bat aurreratu.
- Jarduerak azkar zuzendu. Zenbat eta gehiago atzeratu zuzenketa, orduan eta deslotura handiagoa dago zereginarekin, aldiz, berehala egiten denean, gehiago motibatzen da.
- Itxaropen positiboak transmititu.
- Azterketan denbora gehiago eman.
- Irakasleak azterketaren hasierako irakurketa ozen egin eta behar den momentu guztietan.
- Azterketaren egiturari buruzko informazioa eman, denbora antolatzeko eta jarraibideak ikasleari modu pertsonalizatuan nabarmentzeko.
- Azterketa amaitzean irakasleek berrikusi, ulergarria dela egiaztatzeko, eta galdera guztiei erantzun zaiela ziurtatzeko.
- Azterketetan ordenagailua erabili.