• Garun paralisia
• Daño cerebral adquirido

Garun paralisia

Haurren garun paralisia (PCI) 1889ra arte Little sindrome gisa ezagutu zen. Gaur egun, entzefaloaren disfuntzio baten ondoriozko gorputz jarrera, tonu eta mugimenduaren nahasmendu iraunkor, baina ez aldaezin gisa definitzen da, bere hazkundea eta garapena osatu baino lehen. Aipatzekoa da garuneko kalte horrek giharretako ekintzaren koordinazio desdoitzera eramaten duela, eta ez muskuluen paralisira. DMren kausarik ohikoena da.

Tradizionalki, honako mota hauek bereizten dira, giharreen tonuari eragiten dionaren arabera:

• Espastikoa. Lesioa garuneko azalean kokatzen da eta giharreen zurruntasuna du ezaugarri. Espastikotasun hori pixkanaka-pixkanaka ezartzen da haurra heltzen doan heinean, eta garapenak aurrera joan ahala nabarmenagoa bihurtzen da. Gorputz jarrera-eredu ez-ohikoak, aho hizkuntzaren artikulazio geldoa eta/edo aurpegi adierazgaitza azaldu dezakete. Oinez ibiltzeko gai badira, ohikoa da "oin-puntetan" egitea.
• Atetosikoa. Lesioa ganglio basaletan eta garunaren sorta estrapiramidalean aurkitzen da, eta muskulu-tonua fluktuatzailea delako bereizten da. Nahi gabeko mugimenduak, motelak eta errepikakorrak dituzte, batzuetan gorputz-adar, aurpegi eta mihiaren tortsioarekin batera. Martxarik baldin badago, hau ezegonkorra da (“estropezuka bezala”) eta eskuaren prentsioa ahula da. Bere hizkera deskoordinatua eta erritmorik gabekoa da, eta listu jarioa izan dezakete. Estrobertituak izateko joera dute, eta emozionalki aldakorrak dira.
• Ataxikoa. Lesioa zerebeloan kokatzen da, orekari, giharren koordinazioari eta mugimenduaren doitasuna  erregulatzeko gaitasunari eraginez. Ibiltzen direnean, martxa ezegonkorra da, eta besoen koordinaziorik gabekoa ("Charlot" motakoa). Begi-esku koordinazioan zailtasunak, ahots monotonoa eta aho hizkuntzaren artikulazio distortsionatzailea  izaten dute.
• Mistoa. Praktikan kasu misto gehiago aurkitzen dira kasu hutsak baino.

Garun paralisia duten ikasleek beste nahasmendu batzuk izan ditzakete, maila desberdinetan eta ez dira beti kasu guztietan gertatzen. Ohikoenak krisi epileptikoak, alterazio sentsorio-pertzepziozkoak, arreta-gabeziak, hizkuntzaren eta mintzamenaren nahasmenduak, arazo emozionalak eta atzerapen kognitiboa dira.

Garun-paralisia une desberdinetan gerta daiteke:

• Jaio-aurretik: baldintza kaltegarriak haurdunaldian zehar: genetikoak, elikagaiei lotutakoak, metabolikoak, sendagaiei edo toxikoei lotutakoak izan daitezke.
• Perinatalak: oxigeno falta erditzean, traumatismo obstetrikoak,...
• Jaio-ostekoak: nerbio-sistema heltzen den bitartean gerta daitezke, gehienetan bizitzako lehen hiru urteetan. Aipagarrienak infekzioak (meningitisa, entzefalitisa), istripu larriengatiko traumatismoak, nahasmendu baskularrak eta intoxikazioak dira.

Hartutako garun kaltea

Hartutako garun kaltea garunean sortutako kaltea da, hiru urte bete baino lehen, eta horrek kalte egiten dio gaixotasuna pairatzen duenaren osasun eta bizi-kalitateari. Hori eragiten duten kausak askotarikoak dira.

Garuna bizi-funtzio guztien kontrol-organoa dela kontuan hartuta, bertan gertatzen diren lesioek organismoaren edozein funtziori eragin diezaiokete, ondorio fisiko, psikiko edo sentsorial gisa.

Garrantzitsuenak buru-hezurreko traumatismoak eta istripu zerebrobaskularrak dira, baina garuneko beste lesio batzuk ere bai, hala nola .

• Garezur-entzefaloko traumatismoa

Inpaktu baten ondorioz gertatzen den garuneko lesioa da, eta hori zuzena (golpea) edo zeharkakoa izan daiteke (masa entzefalikoaren desplazamendua).

Ondorioak anitzak izan daitezke eta sintomak, praktikan, garun paralisian deskribatutakoen antzekoak dira. Gainera, egoera berriaren kontzientziari eta onarpenari lotutako zailtasun emozionalak ager daitezke.

• Istripu zerebrobaskularra

Bat-bateko hasiera duen prozesu neurologikoa da, odol-ekarpenean izandako akats baten ondorioz, garuneko lesioa eta mugimen-funtzioaren galera iraunkorra edo aldi baterakoa eragiten duena. Oro har, hemiplejia edo hemiparesia agertzen da, eta hizkuntzan zailtasunak egon daitezke.

• Tumoreak, garuneko infekzioak, anoxiak, etab.

Laburbilduz, garuneko lesioen ondoriozko hezkuntza-premia bereziek (HPB) eragina izango dute gorputz-jarreran, mugikortasun eta desplazamenduan, manipulazioan, komunikazioa eta hizkuntzan, sensorio-pertzepzioan, nortasunean, autonomia pertsonalean baita eskola-ikaskuntzetan ere.

• Espina bifida,
• Lesio medularrak,
• Poliomielitisa
• Paralisi brakial obstetrikoa, nerbio isolatuen paralisia...

Espina bifidoa

Kanalaren itxieraren malformazio kongenito bat da, bizkarrezurra itxi edo fusio faltagatik agertzen dena eta ondorioz, bizkarrezur-muinaren kaltea eragin dezake. Lesio iraunkorra da eta ez da aldagarria. Lokomozioaren pronostikoa lesioaren maila eta hedaduraren araberakoa da.

Mota desberdinak daude: ezkutua, meningocele, mielomeningocele eta siringomielocele.

Mielomeningocele edo meningomielocele motako EB duten ikasleek HPB dituzten ikasleak dira, lesioaren mailaren azpitik paralisia eta ahulezia muskularra eragiten baitute (oro har, lunbar eta sakroa), sentsibilitatearen alterazioak, nahasmendu ortopedikoak (oin ekinobaroak, aldaken luxazioa, etab.), inkontinentzia urologikoa eta hesteetakoa, besoetako ahultasuna eta motrizitate finaren kontrol murriztua eta,  batzuetan, hidrozefalia. Batzuetan, izaeraren eta hizkuntzaren alterazio arinak ikusten dira, funtzionaltasun gabeko erantzunak inhibitzeko zailtasunekin.

Lesio medularra

Traumatismo batek eragindako bizkarrezur-muineko lesioa da, zeinek garunarekin lotzen duen nerbio-bide sentsitibo eta motoreen deskonexioa eragiten duen. Lesio iraunkorra da eta ez da aldagarria. Lesioaren mailaren arabera, nahasmenduak desberdinak dira: tetraplejia eta paraplejia. Lesioaren azpitik sentsibilitatearen galera dago eta esfinterren inkontinentzia.

Ikasleek dituzten hezkuntza-beharrak hezur-muinean duten lesioaren ondorio dira, eta gorputz-jarreran, mugikortasun eta desplazamenduan, manipulazioan, mugimendu-pertzepzioan, autonomia pertsonalean eta gizarteratzean eragiten dute, bai eskola-ingurunean, bai familian.

• Miopatiak: Duchenne-ren muskulu-distrofia progresiboa, Landouzy-Djerine-ren ihes-distrofia, Emery-Dreifus-ren muskulu-distrofia, Becker-en muskulu-distrofia, Fukuyama-ren muskulu-distrofia, Steiner gaixotasuna...

Muskulu distrofia progresiboa

Trofismo muskularraren alterazio bat da, ekintza boluntarioko muskuluak pixkanaka ahultzen eta endekatzen dituena. Distrofia motaren arabera, gaixotasunaren ondorioak askotarikoak dira: onberak edo oso larriak. Azken horiek narriadura fisiko progresiboa dakarte, eta ibilera galtzeraino iristen da, arnas-ahalmena mugatzen du eta bizi-itxaropena gutxitzen du.

Muskulu-distrofia mota asko daude, ohikoenak hauek direlarik: miotonikoa, Duchenne-ena, Becker-ena, hezur-eraztunarena, facioescapulohumerala, sortzetikoa, okulofaringeoa, distala, Emery-Dreifuss-ena, etab.

Motarik larriena eta ohikoena Duchenne de Boulogne gaixotasuna da. Zailtasunak izaten ditu gorputz jarrera aldaketak egiteko (lurretik edo aulkitik altxatzeko). Eskaileretatik igotzea motela eta neketsua da, beti besoen laguntzaz. Martxa patologikoa dute, korrika eta salto egiteko zailtasuna dute, eta funtzio horiek pixkanaka hondatzen dira. Goiko gorputz-adarren mugimendu zabalak egiteko gaitasuna mugatua da eta zaila da besoak enborretik bereiztea eta burura eramatea. Gaixotasunaren kontzientziarekin lotutako arazo emozionalak ager daitezke.

Neuromiopatiak

Sortzetiko gaixotasunak dira, desmielinizatzaileak eta eboluzio aldakorrekoak. Bere zorroztasun-maila aldatu egiten da sintomarik gabeko formetatik hasi eta oso larriak diren formetaraino. Forma arinen kasuan, beheko gorputz'adarretan nolabaiteko paralisia gertatzen da, martxa eragotzi gabe (nahiz eta aparatu ortopedikoak behar dituzten). Oso larriak direnean, oinezko ibilera lortzea ezinezkoa da. Mota ohikoena Charcot-Marie-Tooth gaixotasuna da.

Muskulu-ekintza eskasaren ondoriozko Hezkuntza premia bereziek eragina izango dute jarrera-eremuetan, mugikortasunean, desplazamenduan, manipulazioan eta autonomian.

• Sortzetiko malformazioak: anputazioak, artrogriposia, luxazioak...
• Malformazio distrofikoak: akondroplasia, osteogenesi inperfektua (kristalezko hezurrak)...
• Mikrobiana: osteomielitis akutua, tuberkulosia, hezur-artikulazioa...
• Haur-erreumatismoak
• Lesio hezur-artikularrak
• Etab.

Eboluzio-lesioak dira. Hezurretan eta artikulazioetan eragina duten malformazioak sortzen dira. Sortzetiko etiologiakoak (artrogriposia eta agenesiak), distrofikoak (osteogenesi inperfektua) eta hartutakoak (haurren erreumatismoak eta traumatismoak) izan daitezke.

Mugikortasun txikia dute artikulazioen zurruntasunagatik, jarrera biziotsu antialgikoengatik (mina saihesten dute) eta, oro har, jarrera-zailtasunagatik, dismetria segmentarioa dutelako.

Hezkuntza-premiek mugikortasunari, jarrerari, desplazamenduari eta manipulazioari eragiten diete, eta eragin txikiagoa dute pertsonaren beste eremu batzuetan eta eskola- eta familia-ingurunean.

Desgaitasun motore endekatzailea den kasuetan erabiltzen da, adibidez: Rett sindromea, Duchenne-ren distrofia muskularra, entzefalopatia mitokondrialak, entzefalopatia metabolikoak, esklerosi anizkoitza, muineko lesio endekatzaileak, muineko lokarriak, bizkar hezurreko atrofiak (Friedreich ataxia, ataxia teleangientasiak, Charcot gaixotasuna...), alboko esklerosi amiotrofikoa (ELA), etab.