Arreta gabezia eta hiperaktibitate nahasteak · AGHN
Zer da, zertan datza?
Gaixotasunen Nazioarteko Sailkapenak (CIE-11) honela deskribatzen du: «Arreta gabezia eta hiperaktibitate nahasteak (AGHN) arreta-gabeziaren eta/edo hiperaktibitate-inpultsibotasunaren eredu iraunkor bat (gutxienez 6 hilabete) du ezaugarri, funtzionamendu akademikoan, okupazionalean edo sozialean zuzeneko eragin negatiboa duena».
Arreta gabezia eta/edo hiperaktibitate/inpultsibotasunaren sintoma garrantzitsuen lehen ebidentziak 12 urte bete baino lehenago ikus ditzakegu, normalean haurtzaro goiztiar edo ertainean jasotzen dute arreta klinikoa, nahiz eta pertsona batzuei beranduago identifikatu eta erantzuna eman.
Arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen/inpultsibotasunaren maila subjektuaren adinerako espero den aldakuntza normalaren mugetatik kanpo kokatzen da, baita funtzionamendu intelektualaren mailatik ere.
- Arreta eza, distrakziorik nahiz antolaketa-arazorik ematen ez duten zereginetan, zein maila handiz estimulatu edo saritzea eskatzen dutenetan, arreta mantentzeko zailtasun esanguratsua da.
- Hiperaktibitatea gehiegizko mugimendu motoriko eta geldirik egoteko ezintasunari egiten dio erreferentzia, autokontrola eskatzen duten egoera egituratuetan gehiago nabarmentzen delarik hau.
- Inpultsibotasuna berehalako estimuluei erantzuteko joera da, arriskuak eta ondorioak eztabaidatu eta kontuan hartu gabe.
Arreta gabezia, hiperaktibitatea eta inpultsibotasunaren ezaugarri espezifikoen azaleratzea eta egonkortzea norbanako batetik bestera aldatu daiteke, bere garapenean zehar hauek eraldatuz joan daitezkeelarik.
Diagnostiko bat egin ahal izateko, arreta-defizita eta/edo hiperaktibotasun-inpultsibotasunaren adierazleak agerikoak izan behar dira egoera zein ingurune ezberdinetan (adibidez, etxean, eskolan, lanean, lagunekin edo familiakoekin), hauek ingurunearen egitura eta eskakizunen arabera aldatu daitezkeelarik. Horrela, AGNH duten haurrek gainontzeko pertsonekin harremantzeko arazoak izaten dituzte. Jokabide desegokiak izaten dituzte eztabaidak eta arazoak sortuz senideekin, irakasleekin eta lagunekin. Gainera, arreta gabezia duten haurrek, ez dute zertan hiperaktibitate portaerarik adierazi behar; ondorioz, eskoletan ez dira antzematen, eta ezinbestekoa dugu behaketa eraginkorragoa burutzea.
Sintomak ez dira azaltzen beste nahasmendu metal, portaerazko edo neurogarapenezkoaren ondorioz, ezta substantzia edo sendagai batek eragindakoarengatik ere (CIE 11).
Haurren eta nerabeen psikiatriari buruzko eskuliburuak (2020) AGHNak eskola-adineko biztanleriaren % 5 eta % 8 artean eragiten duela, eta nahasmendu hau ohikoagoa dela mutikoetan nesketan baino adierazten du, bataz besteko neska bakoitzeko 2,9 mutiko daudelarik hain zuzen.
Egon al daiteke AGHN beste zailtasun batzuekin batera?
Askotan, AGHN eta Ikasteko Zailtasun Espezifikoak (IZE) era bateratuan agertzen dira (elkartuta). Bien arteko harremanaren arrazoiei buruzko adostasunik ez badago ere, autore guztiak bat datoz nahasmendu bakoitzaren zailtasun espezifikoek bestearen sormena errazten dutela esatean (Aguilera, A. et al., 2014).
Espainiako Ospitalez Kanpoko Pediatria Elkartea eta Lehen Mailako Arretaren arabera (SEPEAP, 2022), gutxi gorabehera AGHN duten pazienteen % 20-40ak ikasteko zailtasun espezifikoa du. Eta dislexiaren kasuan (ikasteko zailtasun espezifiko nagusiagoa, ezagunena dena), dislexia duten haurren % 25ek AGHN bat ere pairatzen du.
Gaur egun, defizit anizkoitzaren ereduak komorbilitate hau azaltzen saiatuko litzateke, bi nahasmenduen arteko prozesu edo mekanismo komunen erlazioari erreparatuta: disfuntzio exekutiboa lan-memorian, inhibizio kontrol eta prozesamendurako-abiadura txikia, bi nahasmenduetan ohikoak diren garun-atalen inplikazioa eta bere agerpenean inplikatutako geneak egotea.
Alemany Panadero, C. enpresak egindako ikerketa baten (2019) emaitzek erakusten duten laginaren % 2,2k modu komorbidoan pairatzen dituela AGHN, dislexia eta diskalkulia. Bestalde, nerabezaroan AGHN duten ikasleek desmotibazioa, frustrazioa eta autoestimu baxua izateko arrisku handiagoa izaten dutela ikusi da ere (Rodillo, 2015).
Portaera-nahasmenduak AGHNri lotutako arazoak dira, eta arreta berezia behar dute, arazo larriak sor baititzakete familia-bizikidetzan zein eskola-elkarbizitzan. Antsietatea (nahasmendu psikiatriko ohikoena haurtzaroan) edo depresioa (autoestimurik eza, aldarte suminkorra, energiarik eza, somatizazioak eta loaren arazoak) (Artigas-Pallarés, 2003) dira nahasmendu horietako batzuk.